Ο Έλληνας γιατρός που βρίσκεται στη Γη αλλά εργάζεται στη… Σελήνη
Το βράδυ της Παρασκευής 26 Ιουλίου, ο κ. Αδριανός Γολέμης, γιατρός στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA), ανυπομονούσε να τελειώσει την εργασία του στο νοσοκομείο της Τουλούζης στη Γαλλία, για να παρακολουθήσει όπως δισεκατομμύρια άλλοι, την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι.
Δεν πρόλαβε να ακούσει τον Ολυμπιακό ύμνο, που πάντα τον συγκινεί, ούτε να δει την είσοδο της ελληνικής αποστολής. Απόλαυσε όμως την εντυπωσιακή τελετή έναρξης, και στη συνέχεια τις ημέρες που ακολούθησαν τους αγώνες και ιδιαίτερα τις διακρίσεις που κατέκτησαν οι Έλληνες.
Ο ίδιος έχει καταγράψει μία εξαιρετική διάκριση στο επιστημονικό παλμαρέ του, κατακτώντας το 2022 μία από τις 25 θέσεις Ευρωπαίων αστροναυτών στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος, ανάμεσα σε 22.523 υποψήφιους. Πρόκειται και για μία αναμφισβήτητη εθνική επιτυχία δεδομένου ότι είναι ο πρώτος και μοναδικός Έλληνας που πέρασε με επιτυχία τα έξι απαιτητικά στάδια της τελευταίας διαδικασίας που πραγματοποιήθηκε για την επιλογή Ευρωπαίων αστροναυτών.
Ως γιατρός του Ευρωπαϊκού Κέντρου Αστροναυτών (European Astronaut Centre – EAC) της ESA ο κ. Γολέμης τα τελευταία έξι χρόνια παρακολουθεί την υγεία των αστροναυτών κατά την προετοιμασία τους πριν την αποστολή τους, για όσο χρόνο βρίσκονται στο Διάστημα, καθώς και μετά την επιστροφή τους, στη Γη. Πλέον όμως μπορεί να αναμένει και τη δική του σειρά να βρεθεί στο Διάστημα, όπως ονειρευόταν από παιδί. Μπορεί να στελεχώσει κάποια στιγμή τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (International Space Station, ISS) ή να συμμετάσχει σε μελλοντικές αποστολές που σχεδιάζει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος στη Σελήνη. Μπορεί να είναι ο πρώτος Έλληνας αστροναύτης.
«Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών αγώνων στο Παρίσι με εντυπωσίασε. Με συνέδεσε με την δική μας τελετή έναρξης, στην Αθήνα. Ήμουν 17 χρόνων. Η στιγμή της live σύνδεσης από το ΟΑΚΑ το βράδυ της 13ης Αυγούστου 2004 με τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS) και το τριμελές πλήρωμά του, έχει μείνει ανεξίτηλη στη μνήμη μου. Και φυσικά ούτε καν μπορούσα να φανταστώ τότε ότι θα εργαζόμουν κάποτε για αυτό το πρόγραμμα» λέει ο κ. Γολέμης, μιλώντας στο ΘΕΜΑ.
«Η οικογένεια Γολέμη στο… Διάστημα»: Τη φωτογραφία τράβηξε η Ιταλίδα αστροναύτης Σαμάνθα Κριστοφορέτι στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό τον Ιανουάριο του 2023
Η συνομιλία μας πραγματοποιήθηκε νωρίς το πρωί πριν ξεκινήσει την απασχόλησή του στο Νευρολογικό Τμήμα του νοσοκομείου της Τουλούζης. Πρόκειται για μία ήρεμη περίοδο, όπως την προσδιορίζει, «ένα διάλειμμα από το απαιτητικό πρόγραμμα που συνεπάγεται κάθε προετοιμασία αστροναύτη». Στην «πρωτεύουσα» της ευρωπαϊκής αεροδιαστημικής βιομηχανίας, όπως θεωρείται η Τουλούζη, στην πραγματικότητα διάλειμμα από το Διάστημα δεν γίνεται ποτέ. Ο 37χρονος Έλληνας επιστήμονας βρίσκεται μεν στη Γη, αλλά εργάζεται στη… Σελήνη.
«Σχεδιάζουμε τα ιατρικά πρωτόκολλα που θα χρειαστούν τα πληρώματα και οι επανδρωμένες αποστολές για τον διαστημικό σταθμό που θα είναι σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη. Μέχρι τώρα έχουμε διαστημικούς σταθμούς σε τροχιά γύρω από τη Γη. Ο σταθμός που κατασκευάζεται για να μπει σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη θα είναι μια μεγάλη πρόκληση σε όλα τα επίπεδα. Καταρχάς θα υποστηρίζει τις επανδρωμένες αποστολές που θα στείλει η NASA στο φεγγάρι και στη συνέχεια θα υποστηρίζει τις επανδρωμένες βάσεις που θα δημιουργηθούν εκεί και πολύ αργότερα τα ταξίδια στον Άρη. Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται ιατρική αυτονομία για τα πληρώματα, σε σχέση με όσα εφαρμόζονται τώρα. Δεν θα είναι μια σύντομη, ολιγοήμερη διαμονή, αλλά κάτι πιο μακροπρόθεσμο. Για παράδειγμα, σήμερα από τους διαστημικούς σταθμούς γύρω από τη Γη, μπορεί να επαναπατρισθεί αστροναύτης για ιατρικούς λόγους μέσα σε 48 ώρες. Από τον διαστημικό σταθμό της Σελήνης όμως θα απαιτούνται περισσότερες ημέρες, κάτι που θα πολλαπλασιάζει και τους κινδύνους. Εμείς εργαζόμαστε επάνω σε αυτό, ώστε να ελαχιστοποιήσουμε τους κινδύνους και να διασφαλίσουμε την υγεία των αστροναυτών» εξηγεί ο κ. Γολέμης.
O κ. Γολέμης στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών (European Astronaut Centre – EAC) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA)
Μία από τις ιατρικές προκλήσεις για τον ίδιο και την ερευνητική ομάδα είναι για παράδειγμα, η επίπτωση της σεληνιακής σκόνης, η οποία είναι κολλώδης, διεισδυτική και διαβρωτική, στον ανθρώπινο οργανισμό τόσο κατά την παραμονή των αστροναυτών εκεί όσο και μετά την επιστροφή τους. «Γνωρίζουμε σήμερα πολλά για τις μοριακές, κυτταρικές, φυσιολογικές και άλλες αλλαγές στο σώμα των αστροναυτών. Γνωρίζουμε για παράδειγμα ότι η μεγάλης διάρκειας παραμονή των αστροναυτών σε συνθήκες φαινομενικής έλλειψης βαρύτητας προκαλεί μυϊκή ατροφία και οστεοπόρωση. Επίσης, επηρεάζεται η οπτική τους οξύτητα, η οποία (συνήθως, αλλά όχι πάντα) αποκαθίσταται μετά από κάποιους μήνες στη Γη. Πρόκειται για το Σύνδρομο SANS, Spaceflight Associated Neuro-ocular Syndrome. Νεότερες μελέτες έδειξαν ότι υπολειτουργεί και το ανοσοποιητικό σύστημα. Η επίδραση της σεληνιακής σκόνης είναι ένα νέο πεδίο. Μελετούμε όλα τα διαθέσιμα δεδομένα για τη σεληνιακή σκόνη και προσπαθούμε να διαχειριστούμε ή και να προλάβουμε τις πιθανές επιπτώσεις» λέει ο 37χρονος επιστήμονας.
Η φράση – όπως και το επιστημονικό έργο – του Ελληνα αστροφυσικού, Διονύση Σιμόπουλου, «η επιστήμη του σήμερα είναι η λύση του αύριο» τον συνοδεύει στην επιστημονική διαδρομή του στη Γη και στο Διάστημα, είναι το καύσιμο που δίνει ενέργεια στις αναζητήσεις και την έρευνά του. «Το ερευνητικό κέρδος από το πεδίο του διαστήματος και των αστροναυτών στο πεδίο της υγείας και συνεπώς στον άνθρωπο είναι τεράστιο, αλλά δεν γίνεται ορατό άμεσα. Οι αστροναύτες αναλαμβάνουν μέσα από τη συμμετοχή τους σε αποστολές να φέρουν εις πέρας συγκεκριμένα πειράματα, αλλά την ίδια στιγμή αποτελούν και οι ίδιοι μοναδικά πειραματόζωα. Ό,τι συμβαίνει στον οργανισμό τους στο Διάστημα έχει ένα μοναδικό γήινο αποτύπωμα» περιγράφει. Πρόσφατα άλλωστε δημοσιοποιήθηκε ότι ομάδα αστροναυτών στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό αξιοποιεί τη μικροβαρύτητα για να αποκρυπτογραφήσει τα μυστικά του καρκίνου. Η «επιταχυνόμενη γήρανση» που συντελείται στο διάστημα επιτρέπει την ταχύτερη απόκτηση γνώσης συγκριτικά με τη μελέτη στα γήινα επιστημονικά εργαστήρια, ενώ δίνει την ευκαιρία για τη διερεύνηση των προκαρκινικών καταστάσεων και την προσπάθεια εντοπισμού του καρκίνου πριν εκδηλωθεί η νόσος.
Έχοντας συμμετάσχει σε έξι ευρωπαϊκές αποστολές και υποστηρίξει ιατρικά ισάριθμους αστροναύτες από τη Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Δανία και Σουηδία, ο κ. Γολέμης γνωρίζει πια αρκετά καλά τη διαδικασία της προετοιμασίας που θα τον αφορά στο μέλλον και ως αστροναύτη.
Στιγμιότυπο από την πολύμηνη ιατρική προετοιμασία μιας εκ των αποστολών που έχει αναλάβει
«Η προετοιμασία ξεκινά ένα χρόνο πριν από την αποστολή. Πραγματοποιούμε ιατρικά τεστ και εποπτεύουμε τα ιατρικά και βιολογικά πειράματα που θα διεξαγάγει η αποστολή. Όσο πλησιάζουμε στην εκτόξευση, βρισκόμαστε σε μεγαλύτερη φόρτιση και αγωνία. Έχουμε αναπτύξει μια προσωπική σχέση με τον/την αστροναύτη που έχουμε αναλάβει. Προσωπικά, αισθάνθηκα έντονα αυτό το συναίσθημα σε όλες τις περιπτώσεις. Ήμουν ως γιατρός κοντά τους επί μήνες, αλλά και ο τελευταίος άνθρωπος που τους έβλεπα πριν αναχωρήσουν, να βρίσκονται στην κορυφή μιας ρουκέτας που απογειώνεται. Εκεί άφηνα το ρόλο του γιατρού και τους χαιρετούσα ως Αδριανός με μια φράση αγαπημένη που διάλεγα για τον καθένα με βάση την κοινή μας πολύμηνη διαδρομή» περιγράφει την επαγγελματική του ρουτίνα ως γιατρός αποστολών στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών της ΕSA.
Μετά την επιτυχή εκτόξευση, η ιατρική παρακολούθηση και υποστήριξη συνεχίζεται με τηλεϊατρική από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Αστροναυτών στην Κολωνία, την έτερη ευρωπαϊκή πόλη που μαζί με την Τουλούζη βρίσκονται στον παγκόσμιο διαστημικό χάρτη των αποστολών αστροναυτών. Κάθε ιατρική αποστολή ολοκληρώνεται με την προετοιμασία των αστροναυτών για την προσεδάφιση ή προσθαλάσσωση, που επικεντρώνεται στην προσαρμογή του σώματός τους μετά την περίοδο της έλλειψης βαρύτητας. Συνήθως εμφανίζουν, όπως λέει, ορθοστατική υπόταση, ζάλη ή αποπροσανατολισμό τις πρώτες ημέρες. Η περίοδος της αποκατάστασης διαρκεί περίπου έξι μήνες, διάστημα κατά το οποίο αποκαθίσταται η μυική μάζα και η πυκνότητα των οστών.
Η άφιξη του Σουηδού αστροναύτη Μάρκους Βαντ στην Κολωνία της Γερμανίας τον περασμένο Ιανουάριο μετά την ολοκλήρωση της αποστολής της χώρας του. Εμπρός στη σκάλα του αεροπλάνου ο γιατρός αποστολών του Ευρωπαϊκού Κέντρου Διαστήματος, Αδριανός Γολέμης
Η πρόσφατη, έκτη, αποστολή του να υποστηρίξει αστροναύτη Σουηδικής διαστημικής ομάδας – τον Μάρκους Βαντ – ολοκληρώθηκε τον περασμένο Φεβρουάριο. Και ο κ. Γολέμης μετακινήθηκε από την Κολωνία στην Τουλούζη, όπως έκανε και στις προηγούμενες αποστολές.
Στη διαδρομή του βρίσκεται όμως συχνά η Ελλάδα. Άλλωστε στη Λάρισα βρίσκεται η οικογένειά του, στη Θεσσαλονίκη φίλοι από τα χρόνια των σπουδών του στην Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ, στην Αθήνα συνάδελφοι από το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος.
Το παράθυρο ευκαιρίας που έχει ανοίξει για την Ελλάδα
«Η επιτυχία μου στην τελευταία επιλογή αστροναυτών της ESA είναι ιδιαίτερη τιμή, ειδικά καθώς αποτελεί την πρώτη τέτοια επιτυχία από τη χώρα μας. Είμαστε χαρούμενοι επειδή ανοίγει ένα μοναδικό παράθυρο ευκαιρίας για την Ελλάδα, τους επιστήμονές της και τις εταιρείες της στα επόμενα χρόνια και αδημονούμε μαζί με τους αρμόδιους φορείς να φέρουμε τη χώρα ανάμεσα στους πρωτοπόρους. Είμαστε σε μια περίοδο που όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, η μία μετά την άλλη, εισέρχονται στο Διάστημα και οργανώνουν αποστολές, αναγνωρίζοντας τα οφέλη» λέει ο 37χρονος επιστήμονας.
Ο ενθουσιασμός του για το τι μπορεί να καταφέρει η Ελλάδα δεν κρύβεται. Ούτε και η αγωνία του, για τον ίδιο λόγο. Πιστεύει στις δυνατότητες που υπάρχουν στη χώρα μας αλλά και τις ευκαιρίες που δημιουργεί η εποχή μας: «Μαζί με τα επιστημονικά και εκπαιδευτικά οφέλη, το άμεσο οικονομικό όφελος μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για την εξερεύνηση του Διαστήματος. Ευρωπαϊκή μελέτη του 2022 έδειξε ότι για κάθε 1 ευρώ που επενδύει μια χώρα στις αποστολές αστροναυτών και ρομποτικής εξερεύνησης επιστρέφονται 3,4-3,80 ευρώ. Δημιουργούνται θέσεις εργασίας, μένουν οι επιστήμονες στη χώρα και αναπτύσσεται τεχνολογία για το Διάστημα, η οποία στη συνέχεια χρησιμοποιείται στη Γη. Τα GPS που αναπτύχθηκαν για τους δορυφόρους αρχικά και οι κάμερες που έχουμε τώρα στα κινητά μας είναι τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Και φυσικά όσα αναφέραμε για το ιατρικό αποτύπωμα».
Αυτή τη στιγμή σε διαστημική πορεία βρίσκονται η Ουγγαρία, η οποία ετοιμάζεται για την πρώτη της αποστολή, η Τουρκία, η Αυστρία, η Τσεχία, η Πολωνία. «Είναι βέβαιο πως και η Ελλάδα, που βρίσκεται σε αναπτυξιακή πορεία, θα μπορούσε να επενδύσει πόρους στη βιομηχανία του Διαστήματος. Είναι μια εξόχως ανταποδοτική επένδυση. Όσο περισσότερο επενδύει μια χώρα στο Διάστημα και την έρευνα, τόσο περισσότερα αντισταθμιστικά συμβόλαια τεχνολογίας λαμβάνει πίσω και δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας και νέους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας» εξηγεί πως θα ωφεληθεί και η Ελλάδα αν ενεργοποιήσει τα αντανακλαστικά της στο συγκεκριμένο πεδίο.
Είναι πολύ ενθαρρυντικό ότι ήδη πολλοί Έλληνες επιστήμονες που συμμετέχουν σε καταρτισμένες ομάδες που έχουν συνεισφέρει σε πειράματα στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό και σε επίγεια «διαστημικά ανάλογα», δηλαδή σε σημεία που επιλέγονται ως χώροι προσομοίωσης του διαστήματος. Επιβεβαιώνουν βεβαίως τον κανόνα του άξιου έμψυχου δυναμικού εκτός χώρας και το ισχυρό ρεύμα brain drain που δεν αναστρέφεται εύκολα.
«Η τεχνολογία, η επιστήμη και ο πολιτισμός είναι το μέλλον. Ως Έλληνες έχουμε το πλεονέκτημα του πλούσιου, λαμπρού παρελθόντος και αυτό θα μας ανοίγει πάντα ορίζοντες για το μέλλον. Είναι μια πρόκληση το Διάστημα που πρέπει να αδράξουμε ως χώρα» λέει. Όπως είδε ο ίδιος, στα 27 του χρόνια, την πρόταση της ESA να στελεχώσει τον απομονωμένο Σταθμό Concordia στην Ανταρκτική. Εκεί εργάστηκε για ένα έτος ως ιατρός-ερευνητής, μελετώντας την επίδραση των ακραίων συνθηκών διαβίωσης στον ανθρώπινο οργανισμό και στην ψυχολογία.
Το 2014 ο κ. Γολέμης στελέχωσε τον σταθμό Concordia στην Ανταρκτική, ζώντας επί 9 μήνες σε απομόνωση και διενεργώντας πειράματα
«Ήταν μια πρόκληση που επιβεβαίωσε την απόφασή μου να τολμήσω να ασχοληθώ με ό,τι με ενέπνεε από παιδί. Η Ιατρική ήταν η αφετηρία. Είχα την υποστήριξη της οικογένειάς μου και το τόλμησα, κατακτώντας τελικά μια ισορροπία ζωής» περιγράφει την πορεία του, κοιτάζοντας πάντα ψηλά και πάντα έτοιμος να κατακτήσει το άπειρο του Διαστήματος.
-------------------------
